متخصصان روانشناسی کودک، فرزندپروری را به چهار سبک اصلی تقسیم کردهاند:
فرزندپروری مقتدرانه (Authoritative Parenting)
فرزندپروری مستبدانه (Authoritarian Parenting)
فرزندپروری سهلگیرانه (Permissive Parenting)
فرزندپروری طردکننده (Uninvolved Parenting)
در ادامه به هرکدام از این سبکها میپردازیم و به تاثیرشان برروی کودکان و نوجوانان اشاره میکنیم:
سبک فرزندپروری مقتدرانه
نگاهی به سوالات زیر بیندازید. اگر پاسختان به آنها مثبت است، احتمالا سبک فرزندپروری مقتدرانه را در مورد فرزندانتان اجرا میکنید:
۱.زمان و انرژی زیادی را صرف آن میکنید که ارتباط مثبتی با فرزندتان داشته باشید و آن را حفظ کنید.
۲.دلایل قانونهایی را که میگذارید توضیح میدهید.
۳.برای فرزندتان حد و مرز میگذارید و قانونهای موردنظرتان را اجرا میکنید و برای نقض کردن آنها هم عواقبی تعیین میکنید، ولی به نظر و احساس او هم توجه دارید.
پدر و مادرهایی که این سبک را به کار میگیرند، قوانین و مقررات مشخصی برای کودک و کلا خانواده دارند و برای نقض کردن آنها هم پیامدهایی را در نظر میگیرند، ولی نظرات بچهها را هم در تصمیمگیریهایشان لحاظ میکنند. چنین والدینی به احساسات فرزندانشان بها میدهند و درعینحال نشان میدهند که تصمیم نهایتا با بزرگترها است.
والدین مقتدر زمان و توان خود را صرف پیشگیری از مشکلات رفتاری میکنند تا اصلا کار به جاهای باریک نکشد. آنها برای تقویت رفتارهای درست در بچهها بیشتر از روشهای تربیتی مثبت، مانند تعریفوتمجید و پاداش، استفاده میکنند.
بچههایی که با این سبک پرورش پیدا کردهاند معمولا:
شادتر و موفقتر هستند.
احساسات و نظراتشان را راحتتر ابراز میکنند.
تصمیمگیری و برآورد ریسک درستتری دارند.
به بزرگسالانی مسئولیتپذیر تبدیل میشوند.
در آینده بهخوبی میتوانند به خودشان تکیه کنند و حقشان را بگیرند.
سبک فرزندپروری مستبدانه
اگر موارد زیر درباره شیوه تربیتی شما صدق میکند، احتمال دارد از سبک فرزندپروری مستبدانه استفاده کنید:
۱. معتقدید در جمع بزرگترها، بچهها تا زمانی که نظرشان را نپرسیدهاید، نباید حرفی بزنند.
۲. صحبت قانون و مقررات خانه که پیش میآید، حرف فقط حرف شما است.
۳. در تصمیمگیریها احساسات فرزندتان را در نظر نمیگیرید.
پدر و مادرهای مستبد اغلب بسیار سختگیر هستند و عقیده دارند که بچهها باید بدون هیچ اما و اگری از اصول و قوانین پیروی کنند. این دسته از والدین عادت دارند که در پاسخ به پرسش، درباره دلیل تصمیمات و مقرراتشان چنین جملاتی بگویند: «چون من میگویم!» و «همینه که هست!». آنها به مذاکره و تبادلنظر علاقهای ندارند و تاکیدشان روی اطاعت بیچون و چرا از حرفها و خواستههایشان است. آنها همچنین به بچهها اجازه نمیدهند که خودشان مهارتهای حل مسئله و چیره شدن بر مشکلات را یاد بگیرند؛ درعوض قانونی میگذارند و با کمترین اهمیت به نظر و احساسات آنها، عواقب نقض آن را اجرا میکنند.
طرفداران سبک فرزندپروری مستبدانه ممکن است بهجای تربیت کردن، به سراغ روش های تنبیه کردن کودک بروند. بههمینخاطر بیشتر از آنکه به کودک یاد بدهند چگونه بهتر انتخاب کند و تصمیم بگیرد، کاری میکنند که او بهخاطر اشتباهات خود احساس شرمندگی کند.
کودکانی که با این سبک سختگیرانه تربیت شدهاند معمولا چنین خصوصیاتی دارند:
بیشتر اوقات مقررات خانواده را رعایت میکنند، اما بهای سنگینی برایشان دارد.
احتمال ضعف عزتنفس در آنها بالا است.
ممکن است به پرخاشگری و رفتارهای کینهتوزانه دست بزنند.
احتمالا دچار خشم دائمی نسبت به خودشان و والدینشان میشوند.
به دلیل احساس خشم مداوم، ممکن است از آینده خود غافل شوند.
ممکن است برای فرار از تنبیه، به دروغگویی عادت کنند و در بزرگسالی هم این رفتار را ادامه دهند.
سبک فرزندپروری سهلگیرانه
آیا در پرورش بچهها چنین رفتاری دارید؟ موارد زیر را ملاحظه کنید:
۱. قانونهای مختلف میگذارید، ولی بهندرت آنها را اجرا میکنید.
۲. بیشتر اوقات عواقبی برای قانونهایتان در نظر نمیگیرید یا آن عواقب را عملی نمیکنید.
۳. فکر میکنید که اگر در تربیت فرزندتان دخالت کمی داشته باشید، او مهارتهای زندگی را بهتر یاد میگیرد.
اگر اینطور است، احتمالا جزو والدین سهلگیر هستید. این پدر و مادرها اغلب تنها وقتی وارد صحنه میشوند و دست به تربیت کودک میزنند که پای مشکلی جدی در میان باشد. آنها معمولا کوتاه میآیند و از اشتباهات بچهها چشمپوشی میکنند. از نظرشان «بچهها بچه هستند دیگر!». در اجرای عواقب برای کارهای فرزندانشان سخت نمیگیرند. اگر کودک گریهوزاری و التماس راه بیندازد ممکن است از خیر تنبیه یا محروم کردن او بگذرند و اگر بچه قول داد که رفتار خوبی داشته باشد، کوتاه بیایند و او را از تبعیدگاهش (!) آزاد کنند. والدین سهلگیر معمولا بیشتر «دوست» فرزندشان هستند تا «والد» او. آنها اغلب دلبندشان را تشویق میکنند که درباره مشکلاتش با آنها صحبت کند، ولی معمولا از سرزنش کودک بهخاطر رفتار بد یا بازخواست کردن او بابت تصمیمات نادرستش دوری میکنند.
این دسته از کودکان به احتمال زیاد:
در تحصیل دچار مشکل میشوند.
به قوانین و سلسله مراتب احترام نمیگذارند.
دچار مشکلات رفتاری خواهند شد.
عزتنفس پایینی دارند و بعضا غم شدیدی را تجربه میکنند.
سلامتیشان بیشتر از دیگران به خطر میافتد و به مشکلاتی مانند اضافهوزن دچار میشوند.
سبک فرزند پروری طردکننده (والدین بی تفاوت)
اگر برخوردهای زیر را با فرزندتان دارید ممکن است در دسته والدین طردکننده قرار بگیرید:
۱.از فرزندتان چیزی درباره مدرسه یا تکالیفش نمیپرسید.
۲.کم پیش میآید که بدانید او کجا است یا پیش چهکسی است.
۳.زمان زیادی برای کودک نمیگذارید.
پدر و مادرهای طردکننده، سهلانگار یا بیتفاوت، اغلب چندان در جریان وضعیت و احوال فرزندشان نیستند و رغبتی هم به این مسئله نشان نمیدهند. معمولا در این سبک فرزندپروری قوانین کم و انگشتشماری بر فضای خانه حاکم است. بعضا در این خانوادهها بچهها خیلی تحت راهنمایی و مراقبت والدین قرار نمیگیرند و از سوی آنها توجه کافی دریافت نمیکنند.
این گروه از پدر و مادرها انتظار دارند که بچهها خودشان بزرگ شوند. آنها حتی برای اساسیترین نیازهای فرزندانشان زمان و انرژی چندانی نمیگذارند. البته غفلت والدین از آنها همیشه عمدی نیست و مشکلاتی مانند اعتیاد به موادمخدر و ناراحتیهای روحی-روانی ممکن است باعث شوند که پدر یا مادری از رسیدگی به نیازهای دلبندش بازبماند.
در مواردی نیز ممکن است والدین طردکننده از اصول تربیت بچهها و روند رشد آنها اطلاعات کافی نداشته باشند یا عقیده داشته باشند که فرزندشان بدون دخالت آنها عملکرد بهتری خواهد داشت. گاهی هم مشکلاتی مانند مشغله کاری، مسائل اقتصادی و مدیریت خانواده مانع از رسیدگی آنها به وضعیت بچهها میشود.
بچههایی که چنین تربیتی داشتهاند:
به احتمال زیاد از کمبود عزتنفس رنج میبرند.
خیلی اوقات عملکرد تحصیلی قابلقبولی ندارند.
مستعد مشکلات رفتاری گوناگون و مکرر هستند.
شاد نیستند و احساس رضایت چندانی نسبت به زندگی ندارند.
بهترین سبک فرزندپروری کدام است؟
حتما این پرسش برایتان پیش میآید که از میان این چهار سبک، کدامیک بهتر است. خب در حقیقت، پرورش و تربیت فرزند کاری نیست که بتوان درباره چند و چون آن نظر قطعی داشت. هرکدام از این سبکها نقاط قوت و نکات منفی خودش را دارد و خیلی اوقات هم نه یکی از آنها، بلکه ترکیبی از دو سبک یا بیشتر از سوی خانوادهها مورد استفاده قرار میگیرد. بااینحال بیشتر صاحبنظران تربیت کودک، از جمله آکادمی پزشکی اطفال آمریکا (AAP)، سبک اول یعنی فرزندپروری مقتدرانه را توصیه میکنند. براساس تحقیقات انجامشده و نظر متخصصان، این سبک سالمترین و موثرترین سبک والدگری است.
اگر در تربیت کودک گاهی از سبکی به سبک دیگری میروید، نگران نباشید. پدر و مادر ممکن است بسته به موقعیت و شرایط، بین مثلا سبک طردکننده و سهلگیرانه جابهجا شوند و در مواردی هم که لازم است و فرضا به سلامتی کودک مربوط میشود، در قالب والدینی مستبد قرار بگیرند. همچنین باتوجهبه آنکه معمولا فرزندپروری مقتدرانه بهترین سبک در نظر گرفته میشود، اگر اصول تربیتی شما به سبکهای دیگر نزدیک است، در جریان باشید که میتوانید آرامآرام به سوی رفتار مقتدرانه حرکت کنید. همین که تلاش کنید بهترین والدی باشید که برایتان ممکن است، میتواند رابطهای قوی میان شما و فرزندتان ایجاد کند که در آن هم اقتدار شما حفظ شود و هم بهمرور زمان فرزندتان از مزایای تربیتی بهرهمند شود.
Powered by Froala Editor